Αλήθεια, συλλογίστηκε ποτέ κανείς τι είναι ένα σπίτι; Το πότε κατασκευάστηκε και τη χρήση του τα ξέρουμε βάσει αδειών δόμησης και συμβολαιογραφικών πράξεων. Αλλά πότε γεννιέται ένα σπίτι; Δηλαδή πότε ένα σπίτι, μια οικία, αποκτά την ουσία της; Αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί από τους πολιτικούς μηχανικούς, τους αρχιτέκτονες και τους συμβολαιογράφους. Τα σπίτια από άποψη καθαρά υλική, κατασκευάζονται. Αλλά τα σπίτια από άποψη οντολογική, από άποψη ουσίας δηλαδή, γεννιούνται. Τα σπίτια που κατασκευάζονται, κάποτε γκρεμίζονται. Τα σπίτια όμως που γεννιούνται ως έργα αγάπης μεταμορφώνονται, κι αν πεθαίνουν δεν το ξέρουμε ούτε εμείς ούτε άλλος κανείς, όπως θα έλεγε κι ο Γιώργος Σεφέρης.
Η γέννηση ενός σπιτιού είναι μια μεγάλη αρχή που δεν ταυτίζεται με την κατασκευή του. Από οντολογική άποψη η γέννηση ενός σπιτιού, η ουσία του, προηγείται της κατασκευής του. Ένα σπίτι γεννιέται τη στιγμή που βρίσκει την ουσία του, που βρίσκει, δηλαδή, τον πραγματικό του εαυτό. Ένα σπίτι γεννιέται τη στιγμή που η παρουσία του γίνεται αισθητή ως συγκίνηση και ως αποκάλυψη νοήματος γι’ αυτούς που ζουν μέσα σ’ αυτό και κινούνται γύρω από αυτό. Διαφορετικά, μπορείς κάθε μέρα να περνάς μπροστά από το πιο όμορφο σπίτι, το πιο μεγαλοπρεπές μέγαρο, να εργάζεσαι και να κυκλοφορείς στους χώρους του, κι ούτε καν να το παρατηρείς, να μην αισθάνεσαι την παρουσία του, να μην νιώθεις καμία απολύτως συγκίνηση στον εσωτερικό του χώρο. Συμβαίνει μάλιστα αρκετές φορές το κατασκευασμένο αλλά αγέννητο ακόμη σπίτι να το αισθάνεσαι τελείως άδειο, βουβό, ανύπαρκτο θα ΄λεγες. Κατασκευασμένο, βέβαια, με τα πιο στέρεα υλικά, αλλά στην ουσία του ακόμη αγέννητο. Υπάρχουν σπίτια, αλλά και μέγαρα με ηχηρά ονόματα, που ενώ έχουν κατασκευαστεί εδώ και εκατό τόσα χρόνια, δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, αλλά περιμένουν υπομονετικά τη γέννησή τους. Μπορεί κάποια από αυτά και να μην γεννηθούν ποτέ. Αλήθεια, για να ξαναπιάσουμε το αρχικό ερώτημα, πότε και πώς γεννιέται ένα σπίτι; Αυτό είναι το κατεξοχήν υπαρξιακό ερώτημα που μας αφορά κι όχι το πότε κατασκευάστηκε.
Ο λόγος για το επονομαζόμενο σήμερα σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι, κατασκευασμένο στα 1890 ως Le Grand Maison, και στην πορεία των 130 ετών γνωστό με διάφορα ονόματα ως Μέγαρο Σαρκούτσου, Οικονομική Εφορία του Μεσοπολέμου, Ταξιαρχία ή Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Ξάνθης. Το σπίτι αυτό, που για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα σχετίστηκε με την τρυφερή πρώτη παιδική ηλικία του Μάνου Χατζιδάκι, γεννήθηκε για μένα τα τελευταία χρόνια, και μάλιστα στις 13 Οκτώβρη 2019 εκδόθηκε και επίσημα το πιστοποιητικό της γέννησής του. Και μάλιστα ενώπιον μαρτύρων. Και θα εξηγήσω τι εννοώ.
Στις 13 Οκτώβρη 2019, παρουσιάστηκε στον πολυχώρο τέχνης και σκέψης «Οικία Μάνου Χατζιδάκι» ο ψηφιακός δίσκος κλασικής μουσικής με έργα για δύο βιολιά του Λεκλέρ και Χάιντν, σε εκτέλεση Σπύρου Γκικόντη και Φραντζίσκας Ραϊχενμπέχερ, και τίτλο Duo Zwiegespräche (Ντουέτο – Διάλογοι – Μουσική για δύο βιολιά). Η παραγωγή του ψηφιακού δίσκου, δηλαδή η γέννησή του, έγινε με την υποστήριξη της ΦΕΞ σ’ αυτόν εδώ τον χώρο της Οικίας Μάνου Χατζιδάκι, όπου και παρουσιάστηκε από τους δημιουργούς του. Ο κόσμος μας έτσι έγινε πλουσιότερος με ένα καινούργιο ον, αυτό το μουσικό CD, παιδί της αγάπης για τη μουσική δύο βιολιστών, που ηχογραφήθηκε, δηλαδή γεννήθηκε, σ’ αυτόν τον χώρο της «Οικίας Μάνου Χατζιδάκι». Πρόκειται για οντογένεση, κι αυτό το CD αποτελεί συγχρόνως μαρτυρία και πιστοποιητικό γεννήσεως. Πιστοποιεί όμως κάτι πολύ περισσότερο από την ίδια τη γέννησή του. Πιστοποιεί και τη γέννηση της Οικίας Μάνου Χατζηδάκη ως χώρου μουσικού πολιτισμού γεμάτου από νόημα και συγκίνηση.
Πατέρας, και όχι κατασκευαστής, αυτού του σπιτιού υπήρξε ο Μάνος Χατζιδάκις, με το όραμά του να καταστήσει την γενέτειρά του Ξάνθη ένα τέτοιο κέντρο μουσικού πολιτισμού. Η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης, και ιδιαίτερα ο Πασχάλης Ξανθόπουλος ως Διευθυντής του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου της ΦΕΞ, υλοποίησε αυτό το όραμα, με τις άοκνες οργανωτικές προσπάθειές του, τους συνεργάτες του και τους φίλους του μουσικούς που τον στηρίζουν τόσα χρόνια στην πραγματοποίηση του φεστιβάλ κλασικής μουσικής της ΦΕΞ «Η Ξάνθη του Μάνου Χατζιδάκι».
Και η αγαθή τύχη έφερε στην Ξάνθη τον Σπύρο Γκικόντη, βιρτουόζο καθηγητή βιολιού και μουσικής δωματίου στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιόνιου Πανεπιστημίου. Και ο Σπύρος μαζί με τους φοιτητές και τους συνεργάτες του έπαιξαν σ’ αυτό το σπίτι τα τελευταία χρόνια. Και ο Σπύρος έπαιζε αλλά και άκουγε συγχρόνως. Περισσότερο όμως σαν καλός μουσικός άκουγε τη σιωπή του σπιτιού, παίζοντας τα έργα μεγάλων μουσικών. Αφουγκραζόταν πώς ο εσωτερικός αυτός χώρος απαντούσε στη μουσική του. Άκουγε μόνος αυτός τη σιωπηλή μουσική των δωματίων της Οικίας Μάνου Χατζιδάκι. Άκουγε, όπως οι αλαφροϊσκιωτοι ακούν και βλέπουν όλα όσα εμείς οι κανονικοί άνθρωποι δεν μπορούμε να δούμε και να ακούσουμε. Και αφού άκουσε τη σιωπηλή μουσική της Οικίας Μάνου Χατζιδάκι, θέλησε να ξεκινήσει έναν διάλογο μαζί της. Στην πραγματικότητα θέλησε να ξεκινήσει σ’ αυτόν εδώ τον χώρο έναν μουσικό διάλογο με τον Μάνο Χατζιδάκι που οραματίστηκε τον εξανθρωπισμό μας μέσα από τη συγκίνηση που γεννούν τα έργα της μουσικής, τα έργα της αγάπης των μεγάλων δημιουργών και των ερμηνευτών τους. Στις13 του Οκτώβρη 2019, στις 11.00 το πρωί εκείνης της ηλιόλουστης Κυριακής, κατά την παρουσίαση του CD εδώ στην «Οικία Μάνου Χατζιδάκι», υπήρξαμε μάρτυρες της μεταμορφωτικής δύναμης των έργων της αγάπης. Νιώσαμε, εδώ σ’ αυτό το σπίτι, τη μουσική σαν μια αλυσίδα ανθρώπινης συγκίνησης που μας συνδέει και μας μεταμορφώνει συγχρόνως.
Τα έργα της αγάπης δεν τελειώνουν ποτέ, δεν πεθαίνουν, αλλά μεταμορφώνονται και γεννούν άλλα έργα. Το όραμα του Μάνου Χατζιδάκι για τον μουσικό πολιτισμό της ανθρώπινης συγκίνησης περίμενε για να γεννηθεί εδώ στην Ξάνθη και να γεννήσει αυτό το σπίτι χρόνια πολλά μετά την κατασκευή του. Και η δυνατότητα του οράματος έγινε πραγματικότητα εδώ στην Οικία Μάνου Χατζιδάκι, μέσα από τον μουσικό διάλογο του βιολιστικού ντουέτου του Σπύρου Γκικόντη και της Φραντζίσκας Ραϊχενμπέχερ με τους Λεκλέρ, Χάιντν, και φυσικά υπό τη σκέπη του πνεύματος του Μάνου Χατζιδάκι. Και έτσι το CD αυτό που ηχογραφήθηκε, δηλαδή γεννήθηκε μέσα σ’ αυτό το σπίτι, γέννησε και αυτό το ίδιο το σπίτι ως «Οικία Μάνου Χατζιδάκι». Του έδωσε νόημα μέσα από τη συγκίνηση της μουσικής. Το έκανε, στ’ αλήθεια, σπίτι ανθρώπινο 130 χρόνια μετά την κατασκευή του από τον πλούσιο Εβραίο χρηματιστή και καπνέμπορο Ισαάκ Ντανιέλ. Ένα σπίτι καινούργιο, νεογέννητο, χάρη στη μεταμορφωτική οντογενετική δύναμη της μουσικής συγκίνησης, είναι αυτό το σπίτι. Και αυτό το CD των βιολιστικών διαλόγων είναι το πιστοποιητικό γέννησής αυτού του σπιτιού. Και εμείς όλοι που βρεθήκαμε εδώ υπήρξαμε μάρτυρες αυτής της γέννησης.
Η γέννηση οντολογικά, από άποψη αλήθειας δηλαδή, προηγείται της κατασκευής του σπιτιού. Η γέννηση συντελείται όταν το σπίτι κατοικείται από ανθρώπινο νόημα και ανθρώπινη συγκίνηση. Η μουσική ως έργο αγάπης νοηματοδοτεί και συγκινεί. Τα έργα της αγάπης μεταμορφώνουν τον κόσμο και τον εμπλουτίζουν με νέα όντα που κινούνται, κινούν και συγκινούν και γεννούν με τη σειρά τους άλλα παιδιά, νέα όντα. Αυτά είναι τα έργα της μουσικής. Αυτά είναι τα θαύματα της αγάπης.
Δημήτρης Βλάχος, Φιλόλογος 3ου ΓΕΛ Ξάνθης, Τέως Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ροδόπης
Το κείμενο αυτό διαβάστηκε από τον συντάκτη του στο τέλος της συναυλίας του βιολιστικού ντουέτου του Σπύρου Γκικόντη και Φραντζίσκας Ραϊχενμπέχερ, που έλαβε χώρα τη Δευτέρα 14 Οκτωβρίου 2019 στον Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης “Οικία Μάνου Χατζιδάκι” στην Ξάνθη και διοργανώθηκε από τη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης. Το κείμενο αυτό ως αντίδωρο της μουσικής συγκίνησης που μας μετέδωσε το ντουέτο.