«Η ΑΛΛΗ ΘΕΑ»: είπε και εγένετο”
Μια δοκιμή διερεύνησης των ποιητικών θεμελίων της ποιητικής συλλογής της Έλενας Ψαραλίδου, Η ΑΛΛΗ ΘΕΑ, εκδόσεις «ΔΡΟΜΩΝ», Αθήνα 2022
Διερευνώντας τα θεμέλια της ποίησης της Έλενας Ψαραλίδου, όπως αυτά αποτυπώνονται στην τελευταία της ποιητική συλλογή Η ΑΛΛΗ ΘΕΑ, θα στηριχτώ σε δύο βιβλικές φράσεις κατ’ εξοχήν ποιητικές, που σημαίνει φράσεις ανοιχτές σε ερμηνείες και νοηματοδοτήσεις δημιουργικές. Η πρώτη φράση «Εν αρχή ην ο Λόγος» προέρχεται από το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Τι να σημαίνει αυτή η φράση για την ποίηση, αναρωτιέμαι; Το ίδιο αναρωτήθηκε και ο Γκαίτε ως ποιητής στον Φαουστ του, δοκιμάζοντας να την αποδώσει στα γερμανικά, χωρίς να ικανοποιείται από τη μετάφραση του Λούθηρου. Τι να σημαίνει για την ποίηση, και όχι για τη δογματική θεολογία, η φράση αυτή «στην αρχή ήταν ο Λόγος»; Η δεύτερη φράση που θα μνημονεύσω είναι εκείνη, νομίζω, που μας δίνει κάποια βοήθεια προς την κατεύθυνση αυτή και προέρχεται από τη Γένεσι: «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και ομοίωσιν». Που σημαίνει περίπου «Ας δημιουργήσουμε άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει». Σ’ αυτές τις δύο βιβλικές φράσεις θεμελιώνεται η ουσία της ίδιας της ποίησης γενικά, αλλά και η ποιητική συγκεκριμένα της Έλενας Ψαραλίδου.
Ο ποιητικός λόγος είναι ο κατ’ εξοχήν δημιουργικός λόγος. Ο ποιητικός λόγος δημιουργεί τον κόσμο και τον άνθρωπο. Όλη η δημιουργία αρχίζει με την ποιητική λέξη, που είναι συγχρόνως και εντολή και πράξη: «ποιήσωμεν», ας δημιουργήσουμε. Και η δημιουργία γίνεται με τον λόγο καταρχήν και κατ’ αρχάς. «Είπε και εγένετο…» Το αόρατο, λοιπόν, θεμέλιο της ποίησης της Έλενας Ψαραλίδου στηρίζεται στην ακλόνητη πίστη της στον δημιουργικό χαρακτήρα της ποίησης. Η ποίηση για την Έλενα Ψαραλίδου είναι ιερουργία. Το ότι «ιερουργεί» γράφοντας, το δηλώνει άλλωστε και η ίδια στο ποίημά της «Αρχέγονη Ιεροτελεστία» (σελ. 49):
«Εν αρχή ην ο λόγος που το άπαν ζωοδοτεί. Ποιήσωμεν άνθρωπον! Η απόφαση για τη ζωή. Τότε το χώμα μαζί με το νερό παίρνει μορφή. Με ένα φύσημα ξυπνά η ψυχή».
Αυτή είναι η πίστη της, το ποιητικό credo της. Μιλάει, βέβαια, στο παραπάνω ποίημά της για τον αγγειοπλάστη-δημιουργό, αλλά στην ουσία περιγράφει τη δική της εμπειρία της ποιητικής δημιουργίας. Όπως ο αγγειοπλάστης δημιουργεί με τον πηλό στον τροχό του μορφές, αποτυπώνει σ’ αυτές συγκινήσεις και αφηγείται ιστορίες, έτσι και η Έλενα με τις λέξεις, τις φράσεις, τον ρυθμό, τη στίξη δημιουργεί τα ποιήματά της, δηλαδή τον δικό της εαυτό εν τέλει, και προσκαλεί και εμάς να κάνουμε το ίδιο, να δούμε δηλαδή τον κόσμο και την εμπειρία μας με άλλα μάτια. Μας προσκαλεί με τα ποιήματα ΤΗΣ ΑΛΛΗΣ ΘΕΑΣ, να αναζητήσουμε και να δημιουργήσουμε τη δική μας άλλη θέα . Να κάνουμε όπως ο αγγειοπλάστης-ποιητής και να γίνουμε εμείς ποιητές – αγγειοπλάστες της δικής μας ζωής. Και να πώς:
«Τώρα το χώμα μου αγκαλιάζω. Χυμούς αγάπης του σταλάζω. Του νου το βουητό μαθαίνω να ηρεμώ. Στον δίσκο του ν’ αλλάζω τον σκοπό. Αυτόν που θέλω για εαυτό, με τον πηλό μου, εγώ ιερουργώ.» (σελ. 49)
Ας κρατήσουμε λοιπόν την τελευταία λέξη του ποιήματος που είναι το ρήμα «ιερουργώ». Αυτό το ρήμα με την καθαρή δημιουργική του ενέργεια είναι η πηγή από όπου αναβλύζει η ποίηση της Έλενας Ψαραλίδου.
Σχετικά τώρα με τη δομή της ποιητικής της συλλογής Η ΑΛΛΗ ΘΕΑ, που περιλαμβάνει 35 ποιήματα, παραθέτω την περιγραφή που δίνει η ίδια η ποιήτρια σε συνέντευξή της στην εφημερίδα του Βόλου «Θεσσαλία» (23 Οκτωβρίου 2022): «Η ποιητική συλλογή χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη (10 ποιήματα) με τίτλο «Προσωπογραφίες» περιέχει ποιήματα που αποδίδουν με σύντομες πινελιές σημαντικά για μένα στοιχεία χαρακτήρων ή καταστάσεων που συνάντησα, όχι αποκλειστικά ανθρώπων. Η δεύτερη (15 ποιήματα) με τίτλο «Στις αμμουδιές του νου» περιλαμβάνει ποιήματα με υπαρξιακό και φιλοσοφικό περιεχόμενο. Η τρίτη ενότητα (10 ποιήματα) με τίτλο «Volos Poetry Slam» περιλαμβάνει μια επιλογή ποιημάτων μου που γράφτηκαν και παρουσιάστηκαν από μένα στις εκδηλώσεις της ποιητικής σκηνής Volos Poetry Slam με αναφορά στη θεματολογία, στον χώρο και στην ημερομηνία της αντίστοιχης εκδήλωσης.»
Αν το θεμέλιο της ποίησης της Έλενας Ψαραλίδου είναι η πίστη της στον ζωοδότη ποιητικό λόγο, στο βιβλικό «είπε και εγένετο», και στη δύναμή του να δημιουργεί κόσμους εσωτερικούς το ίδιο πραγματικούς με τον εξωτερικό μας κόσμο, τότε ο δρόμος της ποίησης, όπως δηλώνει και η ίδια («Ο δρόμος της ποίησης», σελ. 37), δεν μπορεί παρά «να περνά πίσω από το μάτι που κοιτά». Οι ρίζες του δέντρου της ποίησης της Έλενας Ψαραλίδου βρίσκονται βυθισμένες στο αόρατο, ο κορμός, τα κλαδιά και τα φύλλα του όμως εκτείνονται στον ορατό κόσμο των αισθήσεων που τον λέμε πραγματικότητα, αλλά και στον κόσμο του ονείρου. Ο ποιητικός της λόγος είναι οι χυμοί που ανεβαίνουν από τις ρίζες του δέντρου της ποίησης, βαθιά ριζωμένες στο αόρατο, και φτάνουν μέχρι τα κλαδιά και τα φύλλα του, δηλαδή στον πραγματικό και τον ονειρικό κόσμο. Ο ποιητικός της λόγος, όπως το φως του ήλιου, έχει τη δύναμη, «πλέκοντας μύθους, σχέσεις κι αισθήματα, να συμπλέκει το απτό με το άπιαστο» («Η πραγματικότητα», σελ. 36). Αυτό το αξίωμα της ποιητικής γεωμετρίας της Έλενας Ψαραλίδου συνοψίζεται στη φράση της «Στημόνι ονείρου υφαίνει την πραγματικότητα». Τι σημαίνει «άλλη θέα» για την Έλενα Ψαραλίδου; Σημαίνει να ξεχνάς τα γνωστά, να σηκώνεις το παραπέτασμα της ύλης, να ελευθερώνεις την όρασή σου από προγραμματισμούς του οικείου σου περιβάλλοντος («Εικονική πραγματικότητα», σελ. 52) και να τολμάς να ζήσεις με αυθεντικό τρόπο τη ζωή σου. Η άλλη θέα ανοίγεται στην όρασή σου όταν εμπιστευτείς το άγνωστο. Όπως εξομολογείται το ποιητικό υποκείμενο στο ποίημα «Η τυφλόμυγα», (σελ. 19): «Τώρα ξεχνάω τα γνωστά, δίχως πανί στα μάτια ψηλαφώ τον κόσμο τον αόρατο, που είναι αδύνατο να δω, μα ξέρω ότι είναι εδώ, είναι εδώ…»
Η ΑΛΛΗ ΘΕΑ της Έλενας Ψαραλίδου είναι μια ομολογία πίστεως στον ανθρώπινο λόγο και την αγάπη. Η αιτία της ανθρώπινης δυστυχίας για την Έλενα είναι ο φόβος, ο οποίος, άλλωστε, είναι το αντίθετο της αγάπης. Η σκέψη που πηγάζει από την καρδιά, δηλαδή από την έδρα της αγάπης, είναι ατρόμητη, φωτεινή, αισιόδοξη και νικηφόρα:
«Σκέψου τη σκέψη φωτεινή, απ’ της καρδιάς σου την πηγή. Άσε τον νου αμέτοχο. Κοίτα την ευτυχία κατά μέτωπο. Γίνε, από δημιούργημα, δημιουργός. Ζήσε ετούτη τη στιγμή, δική σου κι όχι δανεική.» («Εικονική πραγματικότητα», σελ. 52).
Δεν είναι αφελής η ποίηση της Έλενας. Δεν ωραιοποιεί την πραγματικότητα. Ασκεί κριτική στην κοινωνία, τολμηρή κριτική που δεν εκφυλίζεται σε γκρίνια και σε σύνθημα αλλά έχει μια περήφανη αξιοπρέπεια:
«Γενιές προγόνων πάνω μου το δάχτυλο υψώνουν. «Πρέπει», «να μην», «δεν», αλύπητα το είναι μου καρφώνουν. Διάπλαση των παίδων λένε του φυσικού ανθρώπου τη θυσία. Αναίμακτη διαδικασία! Πώς σφάζει της αγάπης η απουσία! Τον εαυτό μου μού μαθαίνουν να μισώ, τον τιμωρούν, τον τιμωρώ.» («Αρχέγονη Ιεροτελεστία», σελ. 49).
Ξαφνιάζει και συγκλονίζει σε κάποια ποιήματα ο καταγγελτικός κοινωνικός λόγος της Έλενας, που αποδεικνύεται και προφητικός σήμερα, και απαντά στο ερώτημα «πώς φτάσαμε ως εδώ» ως κοινωνία. Παραπέμπω στο ποίημά της «Καπιτα-ληστρική κρίση» (σελ. 45) που γράφτηκε για εκδήλωση «Στον σιδηροδρομικό σταθμό Βόλου», το 2011, εκδήλωση που δεν πραγματοποιήθηκε. Το ποίημα αυτό κλείνει με στίχους που θυμίζουν προφητικό λόγο αρχαίας τραγωδίας:
«Εγώ, ο μηχανοδηγός, μάρτυρας γίνομαι μοναδικός του αποτρόπαιου χορού της σάρκας με το αίμα. μιας ψυχής το αδιέξοδο τέρμα. Τι με κοιτάς; Είναι η οικονομία της αγοράς!»
Αλλά η Έλενα δεν μένει πολύ στα σκοτάδια. Στρέφει τον πόθο της στο φως του ήλιου, στην αποδοχή, στην κατάφαση, στη χαρά της ζωής, στη γλύκα της ανθρώπινης συντροφιάς:
«Χορεύει η χαρά μες στα μικρά, όταν την προσοχή απλώσουμε σ’ αυτά, κάθε στιγμή με μια ματιά θαύματα κάνει η ομορφιά!
Κούραση ανθρώπων που εργάστηκαν μαζί, γύρω απ’ το τραπέζι γίνεται γιορτή!» («Η ποιητικότητα στην καθημερινότητα», σελ. .53).
Η ποίηση της Έλενας Ψαραλίδου είναι κρυστάλλινης διαφάνειας. Έντιμη ποίηση. Δεν προσποιείται ότι είναι κάτι άλλο. Και μέσα εκεί η Έλενα παίζει τον μόνο ρόλο που μπορεί να παίξει κάποιος ποιητής ή κάποια ποιήτρια σωστά. Και αυτός δεν είναι άλλος από το να είναι ο εαυτός της. Έτσι κι αλλιώς όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι. Κι ένας ποιητής πρέπει να καταλάβει πως αν θέλει να γράψει έντιμη ποίηση, πρέπει να είναι ειλικρινής και οφείλει να είναι ο εαυτός του.
Και η ποίηση της Έλενας είναι ο εαυτός της. Δεν μοιάζει με την ποίηση καμιάς άλλης και κανενός άλλου. Το δυνατό της σημείο είναι η διαύγεια της ποιητικής έκφρασης. Είναι όλα σαφή μέσα στην απλότητά τους. Ο ποιητικός της λόγος δεν είναι κρυπτικός. Δεν βρίσκεις σ’ αυτόν θολούρα ασαφών νοημάτων και σκοτεινών λέξεων ούτε ευφυολογήματα λεκτικών πυροτεχνημάτων. Οι συγκινήσεις μεταφέρονται από τον βυθό της ψυχής της στην ποιητική επιφάνεια χωρίς να τη ρυτιδώνουν, να τη σκοτεινιάζουν και να την ασχημίζουν. Ο αναγνώστης εισπράττει τη συγκίνηση της θέας μιας διάφανης γαληνεμένης λίμνης. Ένας διάφανος καθρέφτης λέξεων και νοημάτων η ποίηση της Έλενας Ψαραλίδου μεταφέρει την ευγένεια και την ηρεμία της.
Η αγάπη, η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, η ευθύνη διατρέχουν τα ποιήματα αυτής της συλλογής, μέσα από μια λεπτή και διακριτική αυτοβιογράφηση. Δεν μας συνθλίβει το αχαλίνωτο Εγώ του ποιητή (συνηθισμένο φαινόμενο για τους παρορμητικούς και θορυβώδεις στη γκρίνια τους ποιητές). Αντίθετα, η δική της προσωπικότητα και αυτοβιογραφία λες και σχεδόν σβήνονται μέσα στην αγάπη και την ανθρωπιά του ποιητικού της λόγου, χρωματίζοντάς τον ανεπαίσθητα και διακριτικά με τα αναγκαία στοιχεία υποκειμενικότητας. Η χαρά της ζωής και το φως είναι τα σημεία στήριξης αυτής της ποίησης, η οποία δεν παρασύρεται από την τρικυμία της τρέχουσας επικαιρότητας (covid κλπ.). Δεν υπάρχει θυμός, πίκρα και δυσφορία στους στίχους της.
Η ΑΛΛΗ ΘΕΑ της Έλενας Ψαραλίδου είναι μια ευχαριστιακή ποίηση. Μια ποίηση ευγνωμοσύνης, «παρόλο που…».
«Έτσι κι εγώ αφήνομαι στην Άνοιξη, ευγνώμων που ήρθε με την ποίηση μαζί, παρόλο που υπάρχει πανδημία μέσα στο γένος των ανθρώπων, καθώς οι μύγες να πεθαίνουν.» («Της άνοιξης και της ποίησης μέσα στην πανδημία», σελ. 33).
Πάντα θα υπάρχει ένα «παρόλο που…». Παρόλο που υπάρχει πανδημία. Παρόλο που υπάρχει κρίση. Παρόλο που βιώνουμε τραγωδίες που τις αποκαλούμε εθνικές για να μπορέσουμε να τις αντέξουμε. Παρόλο που όλα αυτά συμβαίνουν και θα συμβαίνουν η Έλενα Ψαραλίδου μας δίνει το μυστικό για να δημιουργήσουμε τη δική μας άλλη θέα, και αυτό δεν είναι άλλο από το να αφήνεσαι με εμπιστοσύνη στην ομορφιά όπου τη συναντάς, «παρόλο που…».