«Το μάθημα στη σπηλιά»[1]
Μια άσκηση αυτογνωσίας από την ομηρική Οδύσσεια
Πολλές αναποδιές σου έτυχαν, ε; Και δεν έφταιγες εσύ, έτσι δεν είναι; Δηλαδή, εδώ που τα λέμε, έφταιγες κι εσύ λίγο, και το ανήσυχο πολύτροπο μυαλό σου, κι ο θυμός σου –αυτός προ πάντων- και η έμφυτη περιέργειά σου που σε έκανε να τρυπώσεις στη σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου για να δοκιμάσεις τη φιλοξενία του. Με το ζόρι μουσαφίρης, σαν να λέμε… Και μάλιστα απαίτησες με ύφος να σου δώσει και κάποιο δώρο, γιατί είστε υπό την προστασία του Ξένιου Δία εσείς οι ικέτες, όπως του δήλωσες ορθά κοφτά. Και τον απείλησες μάλιστα -ποιον; τον άγριο, απολίτιστο και αθεόφοβο Κύκλωπα που ήθελε την ησυχία του- ναι, τον απείλησες πως αν δεν πράξει τα δέοντα, σύμφωνα με το πρωτόκολλο ελληνικής φιλοξενίας, τον περιμένει η εκδίκηση του Δία.
Μεταξύ μας τώρα, Οδυσσέα, αυτά που έκανες δεν δείχνουν μυαλωμένο άνθρωπο. Του έβγαλες του Κύκλωπα και το ένα και μοναδικό του μάτι, μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Την ίδια τη σπηλιά του θέλω να πω. Κι αφού τη γλίτωσες χάρη στη δύναμη του μυαλού σου, σαν πολυμήχανος που είσαι (α 205), βγήκες από τη σπηλιά με έξι συντρόφους λιγότερους. Πάλι καλά να λες. Φτηνά τη γλίτωσες. Κι έκανες και τον καμπόσο μετά που βγήκες από τη σπηλιά. Τη σπηλιά του Κύκλωπα που το ίδιο το μυαλό σου και η περιέργειά σου σε έβαλαν μέσα. Αυτό μην το ξεχνάς. Κι όλο «δεν φταίω εγώ, δεν φταίω εγώ», να μας λες, και πάντα να φταίνε οι άλλοι που σε αδικούν και σε μισούν.
Και σωστά στα έψαλε ο σύντροφός σου ο Ευρύλοχος στο νησί της Κίρκης. Κι ήθελες από τον θυμό σου να του πάρεις και το κεφάλι που είπε την αλήθεια μπροστά στους εναπομείναντες συντρόφους ότι από δικό σου λάθος και από την αποκοτιά σου χάθηκαν οι έξι σύντροφοι στη σπηλιά του Κύκλωπα. Και δεν φτάνει που φεύγοντας από το νησί αρπάξατε και φορτώσατε στο πλοίο πολλά πρόβατα του αφιλόξενου ξενιστή σας -ωραίοι φιλοξενούμενοι κι εσείς, πραγματικοί κύριοι- στο τέλος, πολυβασανισμένε Οδυσσέα, καυχήθηκες για την παλικαριά σου στο πληγωμένο τυφλό τέρας και το χλεύασες κιόλας. Δεν σου έφτανε η ανωνυμία που είχες στη σπηλιά του σαν «Ούτις», σαν Κανένας. Τώρα ο θυμός σου, για να πονέσει τον Κύκλωπα ακόμη περισσότερο κι από το βγαλμένο του μάτι, ήθελε να έχει και ονοματεπώνυμο. Θυμός με ονοματεπώνυμο… Το όνομα πονάει πιο πολύ και από την πληγή. Το ’ξερες καλά αυτό. «Ο Οδυσσέας σου έβγαλε το μάτι, ο πορθητής, ο «πτολίπορθος», ο γιος του Λαέρτη, που έχει το σπιτικό του στην Ιθάκη.», του φώναξες δυνατά από μακριά για να σ’ ακούσει. Μόνο αριθμό ταυτότητας, ΑΦΜ ,ΑΜΚΑ και αριθμό κινητού τηλεφώνου δεν έδωσες για να σε ταυτοποιήσει ο Κύκλωπας και να σε τακτοποιήσει μετά ο πατέρας του ο Ποσειδώνας. Σε αποκαλούν και μυαλωμένο στην Ιλιάδα (Α 311)… Ο «πολύμητις Οδυσσεύς…» Ναι, αλλά στην Οδύσσεια, ο θυμός σου ανεβαίνει μερικές φορές πάνω από το μυαλό σου. Και μετά σου φταίνε οι άλλοι.
Βρε πολυμήχανε, πολυβασανισμένε, πορθητή της Τροίας, πολύσοφε [πολύμητι] άμυαλε Οδυσσέα, δίνουν προσωπικά στοιχεία στον εχθρό; Ήθελες να χακάρει τον νόστο σου και μετά να θαλασσοπνίγεσαι για να φτάσεις μετά από χρόνια μόνος και έρμος στο σπίτι σου; Δεν δίνουμε προσωπικά στοιχεία, προσωπικά δεδομένα! Όλες οι τράπεζες προειδοποιούν γι΄ αυτό, και μετά, αν σε κλέβουν, σε αποζημιώνουν μόνο για τον τελευταίο μήνα… Ας πρόσεχες, σου λένε. Δεν ανακοινώνουμε προσωπικά δεδομένα! Κι εσύ πήγες και έδωσες τα στοιχεία σου όλα στον Πολύφημο: όνομα, επώνυμο, διεύθυνση κατοικίας. Δηλαδή, δεν τα έδωσες εσύ με το μυαλό σου, αλλά ο θυμός σου και το τυφλό σου πάθος για εκδίκηση τα έδωσαν.
Και μετά σε βρήκε ο Ποσειδώνας, θυμωμένος κι αυτός, σαν κι εσένα. Πόσο μοιάζετε αλήθεια στο θυμό. Πόσο μοιάζουμε σ’ αυτούς που μας θυμώνουν. Άστο καλύτερα, ας μην το συζητήσουμε τώρα γιατί πονάει. «Οδυσσέας» εσύ, που σημαίνει θυμωμένος, εξοργισμένος, μισημένος από τους άλλους. Και σε τακτοποίησε κι εσένα και τη σχεδία σου ο κοσμοσείστης Ποσειδώνας, που τη σύντριψε μέσα στο πέλαγος, έξω από το νησί των Φαιάκων. «’Ωδύσατ’ ἐκπάγλως», θύμωσε πολύ με σένα, τον Οδυσσέα, τον θυμωμένο, λέει και ο Όμηρος (ε 340). Το ρήμα «οδύσσομαι», που σημαίνει θυμώνω, εξοργίζομαι, συνδέει το όνομά σου με τον θυμωμένο Ποσειδώνα, τον διώκτη σου. Πόσο μοιάζετε στον θυμό, αλήθεια…
Έτσι είναι. Όταν γίνεσαι ο Κανένας μπορείς να κάνεις τα πάντα γιατί είσαι αόρατος. Δεν υπάρχεις, είσαι το τίποτε. Δεν μπορούν να σε χακάρουν. Δεν έχουν τις συντεταγμένες σου: όνομα, επώνυμο, διεύθυνση κατοικίας. Έτσι κατάφερες, Οδυσσέα πολυμήχανε, σαν Ούτις, σαν «Κανένας» κι όχι σαν κάποιος, να μεθύσεις τον Κύκλωπα, να τον τυφλώσεις και να βγεις από τη σπηλιά μαζί με τους συντρόφους σου. Κι αφού σώθηκες ήθελες να γίνεις πάλι κάποιος σημαντικός και διάσημος. Κι έτσι έδωσες τα στοιχεία σου. Κι η κατάρα του Κύκλωπα βρήκε τον στόχο της, εσένα. Γιατί και η προσευχή του πληγωμένου τέρατος στον πατέρα του Ποσειδώνα, προσευχή είναι!:
«Επάκουσέ με, Ποσειδών με την κατάμαυρή σου κόμη, εσύ κρατάς τη γη στα χέρια σου. δώσε ποτέ να μη γυρίσει στην πατρίδα του ο πορθητής της Τροίας Οδυσσεύς, γιος του Λαέρτη που έχει το σπιτικό του στην Ιθάκη. Αν όμως είναι το γραφτό του να δει δικούς, να φτάσει στο καλοχτισμένο σπιτικό του και να πατήσει της πατρίδας του το χώμα, τότε να επιστρέψει αργά, χάνοντας πρώτα όλους τους συντρόφους, πάνω σε ξενικό καράβι, και μες στο σπίτι του να βρει καινούργια πάθη.» (Οδύσσεια ι, 528-535).
Κι έτσι σε βρήκε η κατάρα του Κύκλωπα Πολύφημου, πολυβασανισμένε Οδυσσέα, από δικό σου φταίξιμο. Γιατί η κατάρα βρίσκει πάντα κάποιον επώνυμο που καυχιέται κι όχι κάποιον ανώνυμο ή ψευδώνυμο που ξέρει να σωπαίνει. Αλλά πόση ευφυία, πόσο μυαλό, πόση φρόνηση, πόση «μήτις», πόσες περιπλανήσεις και βάσανα εντέλει χρειάζεται κάποιος για να γίνει στο τέλος ταπεινός, ανώνυμος, Κανένας;
[εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης: https://www.paratiritis-news.gr/politismos/to-mathima-sti-spilia/]
[και ηλεκτρονική εφημερίδα Ξάνθης Xanthinea: https://www.xanthinea.gr/2024/02/to-mathima-sti-spilia-grafei-o-dimitris-vlachos]
[1] [1]Το αφήγημα αυτό περιλαμβάνεται στο βιβλίο Δημήτρης Βλάχος – Κωνσταντίνος Βλάχος, Ξεκόλλα απ’ τη σχεδία! Μαθήματα ζωής από την ομηρική Οδύσσεια, εκδ. Ρώμη 2023. Και σε podcast μπορείτε να το ακούσετε στην εκπαιδευτική διαδικτυακή πλατφόρμα για την προώθηση της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού των Glossonauts στο spotify: https://open.spotify.com/episode/4nijaF47jmiWRSCeQukH3E?si=431bd8b31fdf48e8