Απόσπασμα από δημοσίευσή μου στη Δίοδο (Ιούλιος 2018, τεύχος 14):

“[…] Να μην εμπιστευόμαστε τα φαινόμενα. Αυτό είναι το πρώτο μάθημα που μας δίνει η μυθιστορηματική τέχνη του Θερβάντες. Να μην επιστευόμαστε τις κρίσεις μας για τα φαινόμενα, όταν αυτές θολώνονται από τα πάθη. «Desengaño», αυτή η λέξη που βρίσκεται στον πυρήνα του ισπανικού μπαρόκ και έχει περάσει και στον Θερβάντες, σημαίνει την   απομάγευση, την αφύπνιση, την έξοδο από την αυταπάτη, δηλαδή την έξοδο από την πλάνη του κόσμου των φαινομένων που τρέφονται από τα πάθη. Και ο έρωτας ανάμεσά τους είναι το πιο ισχυρό. Η όμορφη φαινομενικότητα καταλήγει στην ψευδαίσθηση, στην απάτη (engaño). Τα πράγματα όμως ενδέχεται να μην  είναι όπως φαίνονται. Η Λουσίντα φυσικά και δεν ενέδωσε στις ορέξεις του Φερνάντο, αλλά αυτό θα το μάθουμε αρκετά κεφάλαια παρακάτω. Και τελευταίος θα το μάθει ο ίδιος ο Καρδένιο, ο ερωτευμένος, ο μαγεμένος (encantado) από τον έρωτα, ο προδομένος και εξαπατημένος.

Επίσης, και εδώ είναι το πιο σημαντικό μάθημα από την ανάγνωση του Δον Κιχότη, μέσα από τον λαβύρινθο των διαδρομών των ζευγών αυτής της  ερωτικής ιστορίας (Καρδένιο-Λουσίντα, Φερνάντο-Δωροθέα), ο Θερβάντες μας διδάσκει να μην εμπιστευόμαστε τις γραμμικές και ολοκληρωμένες αφηγήσεις, οι οποίες μπορεί να αποτελούν αριστουργήματα ρητορικής τέχνης και να είναι αληθοφανείς, αλλά πόρρω απέχουν από την αλήθεια. Αντίθετα, η βίαιη διακοπή της μακροσκελούς αφήγησης αναστέλλει τη γοητεία που ασκεί η πειθώ του λόγου. Ο αφηγητής τότε σαν να ξυπνά από ένα όνειρο και σαστίζει. Χάνει την ψυχραιμία του, οργίζεται, η συνείδησή του δεν έχει πια τον έλεγχο ερμηνείας πάνω στα βιώματα, και τότε αποκαλύπτεται το δικό τραύμα που το έκρυβε επιμελώς πίσω από τον εκτενή του μονόλογο.

Η ξαφνική διακοπή της γραμμικής  αφήγησης αφυπνίζει την κριτική σκέψη και την αμφιβολία. Το ξέρουν καλά αυτό σήμερα οι ανακριτές και οι ψυχαναλυτές. Βέβαια, την τέχνη του να γητεύεις το ακροατήριο με μακράς έκτασης και άριστα επεξεργασμένους επαγωγούς λόγους την ήξεραν πολύ καλά οι σοφιστές της κλασικής Αθήνας, για να θυμηθούμε τον πλατωνικό Πρωταγόρα. Και εκείνος που τους αντιμετώπισε με την ειρωνεία και τις διακοπές, που τόσο πολύ τους εξόργιζαν, ήταν ο Σωκράτης, ο μεγάλος ειρωνευτής. Σ’ αυτόν θα επιστρέψουμε στο τέλος, γιατί στον πλατωνικό Σωκράτη βρίσκεται ως φιλοσοφική στάση η τεχνική της λοξής ματιάς, που συναντάμε στη μυθιστορηματική πρόζα του Θερβάντες. Πρώτα όμως θα αναφερθούμε στο δεύτερο παράδειγμα ενεργοποίησης της λοξής ματιάς στον Δον Κιχότη, στο επεισόδιο του Μαυριτανού Ρικότε, που έχει εδώ τη μορφή της ειρωνείας και αναπτύσσεται στο 54ο Κεφάλαιο του 2ου Μέρους […]”, σελ. 91.

Pin It on Pinterest

Share This